De samenleving polariseert en er zijn meer demonstraties dan ooit. In de coronacrisis leidt het wel, of juist niet, erkennen van kennis van landelijke instituties tot verdeeldheid. Gezonde conflicten kunnen energie geven en verandering teweegbrengen. Maar als ze uitmonden in een patstelling en leiden tot polarisatie, lossen ze niets op. De situatie verslechtert alleen maar. Terwijl er veel mensen zijn die het anders willen doen. Béter. Maar hoe zorg je dat dit lukt?

Deze maand organiseerde P2 samen met professionals uit het MGA-netwerk een conferentie over polarisatie. Met Kenneth Cloke (bemiddelaar, coach, adviseur en oprichter van het Centre for Dispute Resolution), David Laws (Public Mediation Programme Universiteit van Amsterdam)  en Reinier van Lanschot (co-president van de Europese politieke partij Volt) had P2 sprekers aangetrokken die het onderwerp aan de hand van veel praktijkvoorbeelden tot leven brachten.

Femke Vergeest en Marja van Schie passen de aanpak van Verbindend Onderhandelen toe in gebiedsprocessen en onderhandelingstrajecten. Zij waren als dagvoorzitters en workshopleiders aanwezig op het congres, met als doel om het vakgebied samen met geïnteresseerden en vakgenoten verder te ontwikkelen. In dit artikel lichten ze samen met de betreffende workshopleiders enkele onderwerpen toe uit deze conferentie. Wat kun je doen als de gemoederen hoog oplopen?

Wij en zij? Spreek over ons      

De kortste samenvatting van polarisatie is het voeden van tegenstellingen tussen partijen of groepen. Er is letterlijk sprake van twee polen. Marja: “Kenneth werkte in zijn keynote toe naar de uitspraak ‘there’s no them, only us’, waarmee hij wil aangeven dat het onderscheid tussen wij en zij niet leidt tot een ware dialoog. We moeten het concept van ‘de ander’ als tegenstander of vijand loslaten omdat het onbevooroordeeld kijken en luisteren in de weg zit. We zijn allemaal mensen met behoeften en verlangens: denk en spreek in termen van ‘ons’.” Toch erkennen Marja en Femke allebei dat polarisatie doelbewust als wapen wordt ingezet: in de politiek, maar ook in andere situaties of werkvelden. Dit kan uiteindelijk leiden tot racisme, uitsluiting en excessen. Femke: “Conflicten zijn niet per definitie verkeerd. Van mening verschillen geeft juist nieuwe en waardevolle inzichten. Interesseer je daarom in de polen, wees nieuwsgierig. Ga pas daarna in dialoog op zoek naar oplossingen. Als je te snel gaat, mis je mogelijke oplossingen of kom je tot een slap compromis. Hoe breder je blikveld, hoe rijker je oplossingen kunnen zijn.”

There is no them, only us

 

Ken de gevoelstemperatuur, maar laat je niet misleiden

Escalatie van conflicten wordt versneld door de (sociale) media. Robin Schram verzorgde samen met Mart Scheepers, beide van WesselinkVanZijst, een workshop over macht en onmacht. Robin: “Wanneer een van de partijen zich onmachtig voelt aan de onderhandelingstafel, gaan ze shoppen in andere arena’s. Waar zit die macht wel? Mogelijk vinden ze die via de (sociale) media. Of in de rechtbank, op straat of door geweld te gebruiken. Dat zijn allemaal andere velden/arena’s waar je conflicten kan beslechten, en partijen kiezen voor het veld waar ze de meeste macht hebben.” Marja: “We zien veel conflicten die in de (sociale) media bevochten worden. Dat versterkt het gevoel dat de polarisatie groeit en partijen steeds meer botsen en zich heftiger uitspreken. Een webinar-deelnemer verwoordde het als volgt: ‘De gevoelstemperatuur in Nederland ligt daardoor lager dan de feitelijke temperatuur.’ Recente brede onderzoeken onder de bevolking bevestigen dat beeld. Het is en blijft belangrijk om de polen te verkennen, maar we mogen als procesmanagers nooit vergeten om ook evenredig veel aandacht te besteden aan de mensen die zich niet zo snel laten horen. Dat wat nieuws is, is niet altijd wat ‘iedereen vindt’.”

Een nieuw narratief biedt perspectief

Een hoog oplopend conflict vraagt om de juiste toon en aanpak van verantwoordelijke partijen en betrokkenen. Dat valt in de praktijk niet mee. Femke was bij de workshop van Marc Rijnveld van Public Mediation, ‘Kruip in de huid van’. Femke: “Wat mij daaruit is bijgebleven is dat je elkaar heel makkelijk verhalen kunt vertellen over hoe het ging, hoe vreselijk de ander daarop reageerde en hoe het escaleerde. Als je het verleden niet kent met het verhaal wat hoort bij een gebied of een wijk, dan oordeel je snel over die ene escalatie, rel of ruzie. Een nieuw narratief, een perspectief gebouwd op nieuwe waarden, kan dan behulpzaam zijn. Door dit samen met direct betrokkenen te verwoorden of in beeld te brengen, bouw je een nieuw verhaal en kun je de toekomst anders vormgeven.”

Samen de feiten in beeld brengen

In de workshop van Femke en Marja, ‘Wat als de feiten er wel toe doen’, werd er een onderhandelingssituatie gesimuleerd. Femke: “Het viel ons op hoe verleidelijk het is om op een vrij hoog abstractieniveau te praten over een probleem. Daarmee kun je niet doordringen tot de kern en dus ook geen oplossingen bedenken. Onbedoeld draai je om de hete brei heen. Terwijl er bij partijen aan tafel altijd veel verschillende informatie beschikbaar is. Deze informatie delen en samen duiden wat dat betekent voor de issues die op tafel liggen, helpt om concreet te worden daardoor werkbare oplossingen te formuleren.”

Emoties als kans

Emoties geven informatie, ze bieden een doorkijkje naar wat iemand echt raakt. Linda Reijerkerk van het Centrum voor Conflicthantering vertelde dat onder elke (geuite of ingehouden) emotie een behoefte zit die leidt naar de kern van waar het om gaat. Pas als mensen het gevoel hebben dat ze gehoord worden, kunnen ze hun emoties een plek geven. Daarna hebben ze de rust om naar de ander te luisteren en komt er ruimte voor een oplossing. Marja: “Zeg tijdens een conflict dus niet ‘laat maar zitten’, want dan beweeg je van elkaar af. Je moet er samen doorheen om met elkaar verder te kunnen.”

We mogen als procesmanagers nooit vergeten om ook evenredig veel aandacht te besteden aan de mensen die zich niet zo snel laten horen

Zelfbewust zijn

P2’ers Karsten Schipperheijn en Paul Manders hielden in de workshop ‘Ego, vriend of vijand’ deelnemers een spiegel voor over de invloed van het ego. Iedereen vormt een ego, het maakt de verbinding tussen onze instincten en ons normenkader en houdt deze in balans (Freud). Je kunt er profijt van hebben, maar het kan je ook in de weg zitten. Door je ego goed te kennen, je bewust te zijn van je valkuilen en te weten waar je goed in bent, word je minder snel verrast wordt door zaken die aan de onderhandelingstafel naar boven komen. Op deze manier kun je effectiever bijdragen aan een oplossing.

Blijven leren en ontwikkelen

Conflicten worden steeds complexer. De maatschappelijke vraagstukken van nu kunnen door geen enkele partij alleen worden opgelost. Er is geen overheid,  instantie of ondernemer die iets kan afdwingen: we zullen het samen moeten doen. Dat vraagt van alle partijen om voortdurend conflicten vanuit verschillende belangen te onderzoeken en de dialoog aan te gaan. Marja: "Dit kan alleen als mensen zich samen blijven leren en ontwikkelen, zoals tijdens de afgelopen conferentie. Door met elkaar in kleine groepen een casus te bespreken en zo tot nieuwe inzichten te komen en je bewust te worden van je eigen handelen. Dan kun je het proces waaraan je deelneemt of de regie over hebt, een stap verder brengen."

Wil jij meer grip krijgen op zich steeds verder van elkaar verwijderende partijen in een gebiedsontwikkeling? Neem dan contact op met Marja van Schie of Femke Vergeest. Of beluister onze podcast-reeks die we hebben gepubliceerd in aanloop naar de conferentie 'de polarisatie voorbij voor duurzame oplossingen'. In de podcasts maak je kennis met enkele onderwerpen en sprekers van de conferentie en geeft je inspirerende inzichten en praktische handvatten.