Omgaan met onzekerheid
Omgaan met onzekerheid

Omgaan met onzekerheid

Niemand kan de toekomst voorspellen. Toch werken we iedere dag aan die toekomst. Verandering betekent vaak onzekerheid. Kijk maar naar de huidige stikstof crisis. Er liggen plannen met nog veel vragen en onduidelijkheden voor diverse belanghebbenden in de nabije toekomst. Dat zorgt voor ongeloof, woede, protesten en machteloosheid. Niemand weet hoe de plannen over een aantal jaar precies uitpakken. Toch is besluitvorming nú aan de orde. Hoe neem je besluiten indien sprake is van veel onzekerheden? Tijdens het jaarlijkse MGA-event, dat dit keer plaats vond in de tuin van de Nederlandse grondlegger van de Mutual Gains Approach (MGA), Frans Evers, gingen we met zo’n 60 professionals uit het MGA-netwerk met elkaar hierover in gesprek. Femke Vergeest was erbij en doet verslag:

De inhoud van het event was met opzet onduidelijk. Deelnemers wisten de datum en locatie en er waren sprekers aangekondigd. De opzet van de middag was een verrassing. Ook of je zelf nog een rol had. Het maakte me bewust van mijn eigen verwachtingen, gedachten en handelen. Terplekke werd ik gevraagd één van de sprekers aan te kondigen en in interviewvorm een gesprek te voeren terwijl ik deze persoon nog nooit had ontmoet…... Toch even onrust, snel googlen wie het was, een paar passende vragen verzinnen en dan maar gewoon doen. Jammer dat ik daardoor wel een deel van één van de andere sprekers miste, maar zo gaat dat in onvoorspelbare omstandigheden!

Ik ging in gesprek met Jan Jaap de Kloet, bezig aan zijn laatste dag als wethouder van de gemeente Wijdemeren. Hij gaf een korte introductie over het Gebiedsakkoord Oostelijke Vechtplassen dat vier jaar geleden tot stand is gekomen via de aanpak van de Mutual Gains Approach. Bijzonder aan dit Gebiedsakkoord is dat dit samen met een Uitvoeringsprogramma (menskracht en middelen incluis) is vastgesteld. Het programma is inmiddels volop in uitvoering. Om ook in deze fase het gedachtegoed van MGA te borgen, krijgen alle betrokkenen van de Oostelijke Vechtplassen die nieuw zijn in het gebied, een training. Die had ik, zeker niet toevallig, de dag ervoor zélf gegeven. Ik bleek dus helemaal niet zo onbekend met hetgeen Jan Jaap de Kloet vertelde. Een mooie ‘zet’ van het organiserend comité, die dit natuurlijk wél wist.

Het proces om te komen tot het Gebiedsakkoord Oostelijke Vechtplassen kende ook onzekerheden. Jan Jaap de Kloet noemde een nieuwe vaarverbinding als een belangrijk en goed voorbeeld. Die blijkt recent niet gerealiseerd te kunnen worden en is door de commissie MER als mogelijkheid ‘afgeserveerd’. Daarmee is voor alle betrokken duidelijk dat het destijds een prachtig plan leek, maar nu onhaalbaar. Gelet op de onzekere omstandigheden hadden partijen toen ook al nagedacht over mogelijke alternatieve ideeën, die nu snel met elkaar konden worden uitgewerkt. Door vooraf al te werken met 'als… dan'-scenario’s voor de toekomst, waren verschillende mogelijke opties al vooraf overdacht. Door ze ook al vooraf in de overeenkomst op te nemen, werd onzekerheid gereduceerd en tempo behouden toen bleek dat de gekozen oplossing voor een nieuwe vaarverbinding niet mogelijk was.

Jan Jaap de Kloet zei het mooi: “Onzekerheid zou ik voor mezelf willen verwoorden als twijfel over eigen zekerheid. Soms denk je zelf dat je een heel goed plan of idee hebt, maar word je door reacties van anderen in onzekerheid gebracht. Is het echt wel een goed idee? Hebben we alle consequenties goed overzien en wat betekent dat als het inderdaad geen goed plan blijkt?" Joint Fact Finding kan bijvoorbeeld helpen om die onzekerheden te reduceren.

Het was een inspirerende middag om weer samen met andere MGA-procesbegeleiders ervaringen uit te wisselen en inzichten te delen. Onderstaande reflecties deel ik graag met je:

  • Veel van onze processen en onderhandelingen van dit moment vinden plaats in het licht van grote onzekerheden voor de nabije toekomst. Denk maar aan de klimaatverandering of stikstof crisis waar we in zitten en niemand weet hoe dit over een aantal jaren zal uitpakken. Toch willen partijen nu komen tot besluitvorming of een overeenkomst. Juist het meenemen van opties in verschillende scenario’s, kan helpen om visies van verschillende partijen een plek te geven in een overeenkomst. 
  • Onzekerheden kunnen mensen verlammen of leiden tot uitstel van besluitvorming: we weten immers (nog) niet genoeg. Maar wanneer heb je dan wel voldoende informatie om te kunnen beslissen? Als procesbegeleider kun je hier terdege rekening mee houden door scenario’s al in de overeenkomst op te nemen. Zo voorkom je dat kostbare tijd en energie verspild worden door onnodige vertraging of uitstel.
  • Onzekerheden kunnen juist constructief gebruikt worden omdat het je dwingt tot het nadenken over mogelijke andere oplossingen. Met de inzet van veel creativiteit kunnen verschillende toekomstscenario’s en de bijbehorende consequenties worden doordacht. Onzekerheden zijn dus niet alleen maar negatief: het is ook een kans om open te blijven staan voor uiteenlopende belangen, alternatieve ideeën of mogelijkheden.
  • Onzekerheid kan echter ook leiden tot gevoelens van frustratie en onveiligheid (denk maar aan Corona), en daarmee uiteindelijk tot wantrouwen en ‘eigen bubbels’ of soms zelfs complottheorieën om onzekerheid het hoofd te bieden.

Complexe vraagstukken kennen altijd onzekerheden en onzekerheden beïnvloeden de onderhandelingen. Het is aan ons, procesbegeleiders, om hier alert op te zijn, te bespreken en te reduceren waar mogelijk. Om zo toch in het hier en nu besluiten te nemen die nodig zijn om zaken voor elkaar te krijgen voor een betere toekomst.