“Het station van Enschede heeft een redelijk unieke ligging”, begint Edwin. “Als je 5 minuten naar het zuiden loopt, sta je middenin de binnenstad, wat wij het Stadserf noemen. En aan de noordkant is er juist sprake van een heel groot gebied dat nog niet is ingevuld. Voorheen was daar veel ruimte voor de textielindustrie, maar dat staat al jaren leeg. Sinds 2018 richten we ons op het grootschalig ontwikkelen van woon- en werkplekken in dit nieuwe Centrumkwadraat. En dan krijg je vanzelf ook te maken met een mobiliteitsvraagstuk. Want als je fors gaat bouwen, wat betekent dat voor de mobiliteit in het gebied? Voor het spoor, voor het station?”

Expertise van buitenaf

Edwin en zijn collega’s merkten dat ze wel wat hulp konden gebruiken. “Zeker ook omdat er op het gebied van spoorontwikkeling veel vernieuwing aankomt”, legt Edwin uit. “De nieuwe Spoorzone Hengelo-Enschede gaat straks dwars door het Centrumkwadraat. Daarnaast wordt de bestaande treinlijn vanuit het Duitse Münster geëlektrificeerd en de wens bestaat deze door te koppelen op het Nederlandse spoornet. Dat kun je allemaal niet los zien van wat je in de stad gaat doen. Het was voor ons dus belangrijk dat we partijen als NS en ProRail goed konden meenemen in onze ambities voor de stad, en dat we daarin ook de logische consequenties voor het station en reizigersaanbod konden meenemen. Dan is het fijn als er iemand meedenkt in die verbinding. Mercè van P2 was daarin met stip onze eerste keus.”

De vraag áchter de vraag

P2-procesregisseur Mercè de Miguel Capdevila houdt zich al jarenlang bezig met de praktische aanpak van complexe gebiedsontwikkelings- en mobiliteitsvraagstukken. De opdracht in Enschede is haar dan ook op het lijf geschreven. “Toen ik binnenkwam wilde ik eerst de vraag áchter de vraag helder krijgen”, vertelt ze. “Ik zag dat alle ontwikkelingen naar de toekomst van Enschede aan de noordzijde van het station plaatsvinden. Maar waaróm is die verdichting van het Centrumkwadraat eigenlijk zo belangrijk? Toen werd duidelijk dat alle ontwikkelingen aan de noordkant van het station eigenlijk zijn gericht op het centrum aan de zuidkant. Het Centrumkwadraat moet de verbinding versterken tussen Hengelo en Almelo met de binnenstad van Enschede. Op dat Stadserf, dáár gebeurt het. Ook voor Duitse bezoekers. Met die constatering, kwamen de ontbrekende puzzelstukken boven tafel.”

Een jaar lang tekenen

De volgende stap was om alle relevante partijen uit te nodigen in een projectteam. ProRail voor het vernieuwen van de Duitse treinlijn, NS Vastgoed voor verbouwingen aan het station, de Provincie voor de aanleg van een nieuw busstation en de gemeente voor het realiseren van vastgoed, een nieuwe parkeergarage en de openbare ruimte rond het station. Dat was namelijk hoognodig aan vervanging toe. “Samen met een ontwerpbureau zijn we een jaar lang gaan tekenen: hoe kunnen de verschillende ambities van alle partijen er in de ruimte gaan uitzien?” vertelt Mercè. “Op een abstract niveau weet je wel dat alles met elkaar te maken heeft. Maar pas als je letterlijk gaat tekenen zie je de consequenties van bepaalde keuzes. Daar kun je het mee eens zijn of niet, maar je hebt wél iets om met elkaar over te praten.”

Twee opties

De verkenning leverde een aantal werkbare scenario’s op, waarin ieders ambities letterlijk de ruimte krijgen. “Inmiddels zijn er nog twee varianten over, waarover consensus bestaat dat ze haalbaar zijn”, vertelt Edwin. “Een van die varianten kent een ondergronds spoor, het andere een spoor op maaiveldniveau. Vooralsnog lijkt de ondergrondse variant het meest aantrekkelijk, maar die is vanzelfsprekend ook het duurst. Uiteindelijk zal de financiële afweging de doorslag geven: is het de investering waard? En dan is het is het zo fijn dat Mercè inzicht heeft in de belevingswereld van alle verschillende spelers. Wie vindt wat belangrijk en waarom? Het was dan ook haar idee om een brede welvaartsanalyse uit te laten voeren. Zo komt eventuele extra toegevoegde waarde van de verschillende scenario’s aan het licht.” 

Brede welvaartsanalyse?

‘Brede welvaart’ is een maatstaf voor alles wat mensen van waarde vinden. Naast materiële welvaart gaat het ook om zaken als gezondheid, milieu en leefomgeving, sociale cohesie en veiligheid. De extra toegevoegde waarde van een ondergronds spoor kan dus allerlei vormen hebben. Een ondergronds spoor biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor meer groen, waarmee je hittestress in het gebied kunt tegengaan. Iets dat met het oog op de toekomst steeds belangrijker wordt. Een andere mogelijkheid is dat mensen liever een huis kopen in een gebied met een ondergronds spoor. Best handig als je een paar honderd woningen gaat bouwen! Daarom is het dus goed om verder te kijken dan alleen: wat is betaalbaar?

Ruimtelijke ordening brengt een verantwoordelijkheid met zich mee. Zodra je ergens beton giet of bomen plant, ben je voor langere termijn bezig. Als je ervoor kan zorgen dat in elk geval twee generaties – liefst meer! - voordelen ervaren van je keus, ben je goed bezig.

- Mercè de Miguel Capdevila

Brede scope

Inmiddels is het speelveld nog een slag groter geworden, vertelt Edwin. “Nu het gebied is aangewezen als grootschalige woningbouwlocatie, is het Rijk ook een belangrijke speler in de besluitvorming. Ineens is de verdichting niet alleen goed voor de ontwikkeling van de regio, maar van heel Nederland. Het is echt continu schakelen! En ook daarin wil ik een groot compliment maken richting Mercè. Zij ziet telkens heel goed wie waarom en wanneer aan tafel moet zitten, en waar ze langs moet gaan om dingen in beweging te krijgen. Zij heeft iedereen van het begin af aan continu op de juiste manier meegenomen en om input gevraagd. Van het ministerie tot de spoorbouwmeester, tot het kwaliteitsteam dat ze oprichtte om blinde vlekken te tackelen. Dat is echt een grote meerwaarde van haar betrokkenheid bij deze opdracht, die brede scope die ze automatisch meepakt. En het is goed geweest voor onze bewustwording: zo kun je óók over dit soort zaken nadenken!

Door continu te schakelen op de verschillende tafels, op de verschillende niveaus, wordt de aanpak van het Centrum-kwadraat een steeds groter, steeds betekenisvoller verhaal. Dat doet Mercè echt heel goed.

- Edwin Smits, ontwikkelmanager gemeente Enschede

Over Mercè de Miguel Capdevila

Opgeleid in een combinatie van architectuur en stadsontwikkeling, werkte Mercè jarenlang voor de gemeente Rotterdam als hoofd stadsplanning en later als strategisch programmamanager. Sinds haar promotieonderzoek aan de TU Eindhoven, richt zij zich bij P2 op consultancy bij transformatieprocessen in steden. Samen bouwen aan veerkrachtige, toekomstvaste smart cities is haar grote passie.

Meer lezen

Het station in Enschede is niet de enige complexe mobiliteitsopgave waar P2 aan werkt. Lees hier hoe we te werk gaan in Nijmegen.